Σμύρνη, η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης

Τι μας έχει μείνει από τη Μικρά Ασία 100 χρόνια μετά την Καταστροφή; Η διάχυτη μνήμη της καταστροφής, το τέλος της Μεγάλης Ιδέας, το τέλος της Ελλάδας των δύο ηπείρων, οι φωτογραφίες των Μικρασιατών στην προκυμαία της φλεγόμενης Σμύρνης, οι φωτογραφίες της άφιξης των προσφύγων; Ή μας έχει μείνει τελικά όσα έφεραν οι πρόσφυγες μαζί τους: αξιοπρέπεια, μουσική, γεύσεις, οι ασβεστωμένες αυλές στους συνοικισμούς, η ταπητουργία, οι νέες μέθοδοι στις καλλιέργειες, η προκοπή, ο κοσμοπολιτισμός των Σμυρνιών;
Η δουλειά της Μαρίας Ηλιού, του Αλέξανδρου Κιτροέφ και των τόσων άλλων συνεργατών επιμένει στην προβολή του διάχυτου κοσμοπολιτισμού που χαρακτήριζε την πρωτεύουσα της Ιωνίας. Μέσω της σύνθεσης του σμυρναίικου σύμπαντος αναδεικνύει ό,τι προηγήθηκε της καταστροφής, ό,τι συγκροτούσε τον πρωτοποριακό αστισμό της πόλης και των κατοίκων της.
Επέλεξαν στο φιλμ, στην έκθεση αλλά και στην παρούσα έκδοση να ξεδιπλώσουν ίσως το περισσότερο σπάνιο από όσα έπαψαν να υπάρχουν τον μακρινό Σεπτέμβριο του 1922: τη σύνθεση και τη λειτουργία του αστικού τοπίου της πόλης.
Με κύριο γνώμονα τον κοσμοπολιτισμό, δηλαδή τη συνύπαρξη εθνοτήτων, την ανοχή μεταξύ τους αλλά και την άμβλυνση των αντιθέσεων, η Μαρία Ηλιού και ο Αλέξανδρος Κιτροέφ προχώρησαν με τρόπο σαφή και γοητευτικό στην παρουσίαση ενός οικονομικού, κοινωνικού και ίσως πολιτικού αποτελέσματος που ακόμη και σήμερα ορίζει τη Σμύρνη σαν μία από τις πλέον εμβληματικές περιπτώσεις οικονομικής ανάπτυξης, εθνοτικής και κοινωνικής σύνθεσης που λειτούργησαν στην ανατολική Μεσόγειο του 19ου αιώνα.
Το υλικό του φιλμ, οι μαρτυρίες των προσώπων που επελέγησαν, οι φωτογραφίες της έκθεσης και του βιβλίου μας βοηθούν να ανασυνθέσουμε και να καταλάβουμε την οικονομική ανάπτυξη, τη δυτικότροπη κοινωνία, την καλλιέργεια της μόρφωσης, την ευαίσθητη δεκτικότητα στις ευρωπαϊκές καινοτομίες, τον ενδυματολογικό κώδικα ανδρών και γυναικών, τη δυτική ατμόσφαιρα των σωματειακών φορέων, τις λέσχες όπου ο αθλητισμός έγινε σπορ, τον ευρωπαϊκό σχεδιασμό της πόλης εκείνης. Τελικά ό,τι είδαμε αλλά και ό,τι ακούσαμε λειτουργεί σαν σταθμός αλλά και σαν αφετηρία για να σκεφτούμε, για να πλησιάσουμε κοντά στον υλικό αλλά και στον άυλο πολιτισμό, στο πνεύμα της Σμύρνης, σε ό,τι δομήθηκε αρθρωτά, σταδιακά, για σχεδόν δύο αιώνες, έως την κορύφωσή του κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα. […]